پیشگامان صنعت خودرو ایران
مروری بر کارنامه احمد خیامی در بیستمین سال درگذشت
به گزارش کارتور، هنری فورد، اِنزو فِراری، فردیناند پورشه و فروچیو لامبورگینی؛ همگی به‌عنوان صنعتگران و البته نخبگان جهانی خودرو به شمار میآیند. در این‌راستا برادران خیامی را نیز می‌توان از تاثیرگذارترین صنعتگران ایران برشمرد زیرا فعالیت‌های احمد و محمود خیامی در گردش چرخ صنعت خودرو ایران مثال‌زدنی است. ۷خردادماه امسال، مصادف با بیستمین سال درگذشت احمد خیامی است. به‌منظور گرامیداشت وی در این مطلب مروری بر فعالیت‌های برداران خیامی در صنعت خودرو و تاسیس بخش‌های موثر صنعتی خواهیم داشت.
احمد و محمود خیامی؛ پیشگام در صنعت خودرو
احمد خیامی در سال ۱۳۰۲ در شهر مشهد چشم به جهان گشود، علاقه وی به خودرو و فعالیت‌های صنعتی سبب شد از دوران کودکی با شست‌وشو بدنه خودروها کار خود را آغاز و بعدها در کنار تحصیلات یعنی در سال ۱۳۲۵ فعالیت صنعتی خود را شروع کرد. وی در کنار بردار کوچک‌تر یعنی محمود که او هم به تعمیرات خودرو علاقه‌مند بود، در سال ۱۳۲۸ به‌عنوان نخستین گام، کارواشی را راه‌اندازی کردند تا بتوانند خدماتی را به مالکان خودروها برای تعمیر و سرویس‌های مربوطه ارائه دهند. احداث لاستیک‌سازی، نمایندگی فروش محصولات مرسدس‌بنز و کارخانه اتاق‌سازی برای تولید اتوبوس ازجمله فعالیت‌های مهم برداران خیامی در سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۹ به شمار می‌روند.
شراکت برای احداث خودروسازی
فعالیت رسمی احمد و محمود خیامی در صنعت خودرو از سال ۱۳۲۵ آغاز شد. آنها با تبدیل محل باربری به کارواش و نظارت مستقیم محمود خیامی به‌عنوان تکنسین فنی برای گریس‌کاری خودروها راه طولانی خود را برای راه‌اندازی خودروسازی درپی گرفتند. پس از گذشت سه سال یعنی در ۱۳۲۸ در پی تجهیز آن محل با وسایل شست‌وشو خودرو و البته گریس‌کاری کارواش بزرگی را تاسیس کردند. از آنجاکه احمد و محمود خیامی در‌نظر داشتند با فعالیت‌های گسترده در زمینه خودرو، خودروسازی کشور را راه‌اندازی کنند، بنابراین در سال ۱۳۳۲موفق به اخذ نمایندگی فروش محصولات مرسدس‌بنز در مشهد شدند. این موضوع پیشینه‌ای شد تا پس از گذشت پنج‌سال یعنی ۱۳۳۷ طی سفری به اروپا با مدیران بلند پایه مرسدس‌بنز دیدار کنند و این موضوع نخستین گام جدی آنها در تاسیس خودروسازی ایران بود. البته یک‌سال بعد نیز نمایندگی کارخانه لاستیک‌سازی فولدا، باتری دنا و کارخانه تریلی‌سازی بلوم‌هارت را اخذ کردند. همچنین برادران خیامی با خرید قطعه زمینی در جاده‌مخصوص کرج کارخانه‌ای برای ساخت اتاق اتوبوس راه‌اندازی کردند تا در سال ۱۳۳۹ در زمینه خودروهای کاروتجاری کارنامه خود را پربارتر کنند. اما پایه و منشأ اصلی خودروسازی کشور به سال ۱۳۴۲ بازمی‌گردد. در‌این‌سال شرکت سهامی‌عام ایران‌ناسیونال (گروه‌صنعتی ایران‌خودرو) با سرمایه یک‌میلیون‌ریال تاسیس و در همین سال کارخانه اتوبوس‌سازی با حضور مدیرعامل کمپانی مرسدس‌بنز آلمان با تولید روزانه یک دستگاه اتوبوس افتتاح شد. احمد خیامی در سال ۱۳۴۳ باعضویت در اتاق صنایع ایران توانست تولید خودرو را با روند بهتری همراه کند.
مذاکره برداران خیامی با کمپانی‌های ب‌ام‌و، فولکس‌واگن، اوپل، فورد، فیات و دویتس در سال ۴۴ سبب شد تا قراردادی با کمپانی دویتس (تالبوت) در زمینه تولید خودروهای سواری ایران منعقد شود و در سال ۴۵ تولید را آغاز کند. راه‌اندازی کارخانه تولید اتوبوس منتج‌به صادرات ۲۰۰ دستگاه اتوبوس به کویت در سال ۴۷ شد، همچنین پس از یک سال موتورهای ساخت شرکت ایدم را نیز به بازار عرضه کردند.
اواسط سال ۵۳، خط‌تولید ریخته‌گری و موتورسازی پیشرانه ۱۶۰۰ پیکان شروع به کار کرد. اما بعد از جدایی دو برادر، محمود خیامی مذاکراتی را با کمپانی خودروسازی پژو فرانسه برای از رده خارج کردن پیکان و جایگزینی محصولات پژو انجام داد.
مدیریت وی نهایتا به تولید ۵۷۷ هزار و ۹۹۵ دستگاه خودرو سواری خانواده پیکان در بازه زمانی سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ (در مدل‌های دولوکس، کارلوکس، جوانان، استیشن، نمونه‌های اتوماتیک، تاکسی و وانت‌های با حجم موتور ۱۶۰۰، ۱۷۲۵ و ۱۸۰۰ سی‌سی) انجامید.
دستاوردها و نقش مهم در صنایع متعدد
برداران خیامی در زمینه خودروسازی با راه‌اندازی مراکز متعدد در این صنعت، خدمات ارزنده‌ای را ارائه کرده‌اند تا بدین‌ترتیب شاهد موفقیت در زمینه تولید و ساخت خودرو در ایران باشیم. از مهم‌ترین دستاوردهای برادران خیامی می‌توان به تاسیس و راه‌اندازی کارخانجات صنعتی ایران‌ناسیونال (گروه‌صنعتی ایران‌خودرو)، کارخانه لاستیک‌سازی بریجستون ایران، شرکت پیستون‌سازی ایران، کارخانه پلی‌رنگ (تولیدکننده رنگ خودرو)، کارخانجات رضا در شهر مشهد برای تولید سپر و رینگ خودرو (قطعات خودرو)، کارخانه جوش اکسیژن در مشهد با سهم ۲۵درصدی از ایران‌ناسیونال، کارخانه ایدم در تبریز برای تولید موتور دیزل سنگین، کارخانه فنرسازی در جاده کرج، کارخانه تولید شن ریخته‌گری و همچنین کارخانه تولید موتور خودرو برای تولید قطعاتی چون سیلندر، رینگ و پیستون اشاره کرد.
از سوی دیگر در زمینه آموزش نیز برادران خیامی همچون صنعت پیشتاز بوده‌اند تا رشته‌های مرتـــــبط با صنایع در کشور مورد‌توجه و اهمیت قرار بگـــــــیرند و پیشرفت کنند.
فعالیت‌های اخیر
مدیران صنعت خودرو برای پاسداشت زحمات و تلاش‌های برادران خیامی در خودروسازی، اقدام به نامگذاری بخش‌هایی در گروه‌صنعتی ایران‌خودرو کرده‌اند. نامگذاری خیابان اصلی ایران‌خودرو به‌نام برادران خیامی، طراحی و ساخت تندیس و سردیس برادران خیامی و نصب آن جلوی در (شماره) یک یا در ورودی ساختمان مدیریت، نامگذاری ۱۷ مرداد یا ۱۲ مهرماه (تاسیس و ثبت شرکت ایران‌ناسیونال در ۱۷ مرداد و شروع فعالیت تولید اتوبوس ۱۲مهر ۱۳۴۱بود) به‌عنوان روز ایران‌خودرو انجام شده است. اما برادران خیامی بعد از مهاجرت به خارج کشور توانستند چند نمایندگی از کمپانی مرسدس‌بنز را در انگلستان و ایالات‌متحده اخذ کنند تا بتوانند همچنان در زمینه خودرو پیشتاز باشند.
خدمات ویژه برای ارائه به مشتریان
برادران خیامی برای مشتریان بسیار احترام قائل بودند و با‌توجه به این مهم هنگامی‌که ارزش واحد پول ایران افزایش یافت و نهایتا هزینه تولید خودروها برای برادران خیامی ارزان‌تر تمام می‌شد، طی فراخوانی اعلام کردند مشتریانی که در آن زمان از سوی ایران ناسیونال پیکان خریداری کردند، می‌توانند مبلغ ۵۸۰ تومان را از کارخانه ایران ناسیونال باز‌پس بگیرند. در این‌باره احمد خیامی در کتاب «پیکان، سرنوشت ما» نوشته است قیمت یک دستگاه پیکان در آن مقطع زمانی ۱۵هزار تومان، به صورت قسطی و فاقد بهره بوده است. همچنین برای جذب مشتریان جوان و علاقه‌مند به مدل‌های اسپرت «خودرو جوانان» را به بازار عرضه کرد تا با رقبای وارداتی حاضر در بازار به رقابت بپردازد.
نویسنده: علی مشیری
